Gübreleme ve Gübre Çeşitleri
1- Bitkinin Beslenmesi ve Eksikliği
2- Gübre Çeşitleri
3 -Gübreleme
Gübre, bitkinin beslenmesinde gerekli olan kimyasal elementleri sağlamak için toprağa ilave edilen doğal veya kimyasal olarak elde edilen malzeme.Koyun,at,inek gibi hayvan atıkları, saman ve diğer bitki artıkları binlerce yıldan beri doğal gübre olarak kullanılmaktadır. Eskiden toprağın asitliğini azaltmak ve kalsiyum temin etmek için kireçli maddeler kullanılmıştır. Kullanılan ilk kimyevi gübreler, sodyum nitrat ve kemikler olmuştur.Bugün doğal ve yapay gübrelerin her ikisi de değişik şekillerde elde edilmektedir. Bitkinin beslenmesi öncelikle yapay (mineral ya da ticari) gübre dediğimiz azot, fosfor ve potasyum tarafından sağlanır. Genellikle yapay gübrelerin ihtiva ettiği besin, azot (N), fosfor pentoksit (P2O5) ve potas (K2O) olarak ifade edilir. Yapay gübrelerin ticari ambalajlarında bir veya daha fazla madde bulunur. Karışık gübrelerin bileşimi ekseriya gübre ambalajlarının ambalajlarının üzerindeki bir seri numara ile belirtilir. İlk sayı azotun yüzdesini, ikinci fosfor pentaoksidin yüzdesini ve üçüncü de potasyumun yüzdesini belirtir.Böylece 5-10- 10 şeklinde işaretlenmiş bir karışık gübre % 5 azot,% 10 fosfor pentaoksit ve % 10 potasyum içerir.Bu tip gübreler NPK olarakda bilinen kompoze gübrelerdir. Kompoze gübreler birden daha fazla bitki besin maddesini birarada bulunduran gübrelerdir.Kompoze gübredeki sayılar kullanım amacına görefarklı olabilirler.Bu tip gübrelerin yapraklara püskürtülerek uygulanan çeşitleride vardır.Kompoze gübrenin içerisindeki bitki besin maddeleri sırası ile azot, fosfor ve potasyumdur. Bu besin maddeleri % olarak ifade edilmektedir. Örneğin 20-20-0 oluşumundan meydana gelen bir kompoze gübrenin 100 kilosunda 20 kilo saf azot, 20 kilo saf fosfor var. Potasyum yok demektir.
Bitkinin Beslenmesi Bitkiler karbon, hidrojen ve oksijeni, hava ve sudan; diğer bütün besinleri ise topraktan temin ederler.Bitkinin en çok ihtiyaç duyduğu besinler, kalsiyum, azot, fosfor,magnezyum, potasyum ve kükürttür. Toprakdaki besleyici minerallerbir noktaya kadar bitkilerin ihtiyacını karşılıyabilir.Bir süre sonra ihtiyaca uygun olarak takviye yapmak gereklidir.Gübre katı,sıvı ve eriyik olarak uygulanabilir.
Beslenme Eksikliğinin Belirtileri
Azot :Büyüme engellenir, bitkinin rengi sararır. Yaprak uçları bitkinin altındaki yapraklarından başlayarak kızılkahve olur.
Fosfor: Kök gelişmesi engellenir, saplar uzar, bitkinin olgunlaşması gecikir. Bitkinin rengi morarır.
Potasyum: Yaprak uçları kavrulur, sararır, saplar zayıflar. Meyve çekirdekleri kuruyup büzülür.
Kalsiyum: Yaprak uçları tarak dişi gibi parçalanır. Uç tomurcuklar ölür, çiçekler olgunlaşmadan taç yaprakları ölür.
Magnezyum: Yapraklar ince ve gevrek olurlar; uçlarında ve damar aralarındaki renkler, soluk sarı yeşile döner.
Kükürt: Bitkinin alt kısımlarındaki yaprakları sararır, kökler ve sapların çapları küçülür.
Bor: Uç tomurcuklar açık yeşildir. Köklerde koyu lekeler görülür. Saplar çatlar.
Bakır: Bitkilerin renkleri ağarır. Turunçgiller kırmızımsı kahve renkte, anormal büyüme gösterir.
Demir: Yapraklar sararır. Fakat damarlar yeşil kalır. Yapraklar yukarı doğru kıvrılır.
Mangan: Bozulmalar demirdekine benzer. Yapraklarda ölü dokular görülerek, yaprağa pürüzlü birgörünüş verir.
Molibden: Azot eksikliği gibidir.
Çinko: Uç yaprakları çok küçülür. Yapraklar ölü bölgelerde benekli hale gelir. Tomurcuk oluşumu azalır
Gübre Çeşitleri:Genel olarak iki sınıfta incelenir: Doğal ve yapay gübreler.
Doğal gübreler (organik)Doğal gübrelerden en önemlileri; ahır
gübresi, kompostlar ve yeşil gübredir.Doğal gübreler bitki ve
hayvanlardan sağlanır. Bunların en önemlisi guano denilen kurutulmuş
kuş gübresidir. Bu gübrede % 12 azot ve % 12 fosfor pentaoksit vardır.
Bütün doğal gübreler azot ve fosfor temin ederler. Fakat sentetik
gübrelerden daha pahalı oldukları için, modern ziraatte çok az
kullanılırlar. Bununla beraber doğal gübreler daha yavaş tesirli
oldukları, suda daha az çözündükleri için, çim tohumlarına, yeni
filizlerin köklerine zarar vermezler. Bu özellikleri dolayısıyle sebze
ve çiçek yetiştiriciliğinde tercih edilirler. Doğal gübrelerin bir
diğer katkısıda toprak yapısını düzeltmesidir.Bunların içinde bulunan
mikroskobik canlılar toprağın işlenmesine yardımcı olurlar ancak bu tip
gübrelerin yanma olarak adlandırılan bekletilme işlemi yapılmadan
kullanılması zararlı ve tehlikelidir.Ahır gübresi, terkibinde bulunan
azot, fosfor ve potasyum gibi bitki besin elementleri dolayısıyle,
toprağı besin maddelerince zenginleştirir.Toprağa humus vererek de
toprağı ıslah eder. Ahır gübresi, toprağın işlenmesini kolaylaştırır.
Toprağın su tutma kabiliyetini ve havalanmasını arttırır.Genel olarak
mahsul artışında gübre faktörü, % 40 gibi bir artış sağlar. Toprağa
verilen gübrenin ilk üç sene verim üzerine tesir ettiği, üç seneden
sonra da bu tesirin giderek azaldığı müşahade edilmiştir. içinde
bulunan besin maddelerinin büyük bir kısmı ziyan olmaktadır. Onun için
ahır gübresinin saklanması çök önemlidir. Ahır gübresini gayet sıkı bir
yığın halinde biriktirip, içine hava girmesine mani olacak şekilde
sıkıştırmak,üstünü toprak ile kaplamak masrafsız ve en pratik bir
muhafaza yoludur.
Kompostlar
Çiftlikte meydana gelen bitki ve hayvani menşeli artıkların bir
araya toplanıp, gübre yapmak üzere çürümeye terk edilmesiyle elde
edilir.Çiftlikteki bitki ve hayvan artıkları takriben 30 cm
yüksekliğinde yayılır. Üzerine su serpilerek iyice ıslatılır ve
sıkıştırılır. Bunun üzerine 5-15 cm yüksekliğinde, varsa ahır gübresi,
yoksa toprak veya odun külü yayılır. Bunu takiben yine 30 cm’lik bitki
artığı konur. Sulandıktan sonra, tekrar 5-15 cm toprak veya odun külü
ilave edilerek istenilen yükseklikte bir kompost yığını yapılır. Yığına
yukarı doğru daralan bir şekil verilir. Rutubet kaybını önlemek için en
üste toprak serilir. Hazırlanan kompost yığını 3-4 hafta kendi haline
bırakılır. Bundan sonra birer ay ara ile bir veya iki defa alt üst
edilerek yığının her tarafının çürümesi sağlanır. 3-4 ay sonra kompost
gübre kullanılmaya hazır bir hale gelir.Sanayii şeklinde kompostlama da
mümkündür ve farklı çeşitleri vardır. Kompostlama aslen bir
fermentasyon biçimidir. Aerobik ve anaerobik olarak ikiye ayrılmaktadır.
Yeşil gübreler
Ekilmiş bir mahsulün hasat edilmeden, toprağı ıslah etmek
maksadıyla, toprağa gömülmesine yeşil gübreleme ve bu maksat için
kullanılan bitkilere ise yeşil gübre adı verilir.Yeşil gübre bitkileri,
toprakta çürüyerek, toprağı organik maddece zenginleştirir.
Bünyelerinde bulunan besin maddeleri de toprağa geçer. Toprağın yapısı
düzelir.Yeşil gübrelemede, daha ziyade fiğ, bakla, soya fasulyesi, taş
yoncası gibi havanın azotundan istifade ederek, köklerinde azot
biriktiren ve bu sebeple toprağı azotça zenginleştiren bitkinin
seçilmesi en uygundur. Yapılan birçok denemeler neticesinde, bunların
kendilerinden sonra gelen mahsulün verimini % 20-100 arasında
arttırdığı görülmüştür.Doğal malzemelerden yapılan gübrelerden biride
deniz yosunundan elde edilenidir.Bu özellikleri ile kaktüslerin
büyümesi ve gelişmesine çok uygundur.
Yapay gübreler (Kimyasal)
Yapay gübreler, sıvı ve katı halde bulunur. Genellikle taşınması ve
depolanması kolay olduğundan, katı ve granül haldekiler tercih edilir.
Eskiden kimyevi gübreler toz halinde yapılmaktaydı. Toz halindeki
gübreler çok nem çekici ve taşınması zor olduğundan terk edilmiştir.
Sıvı gübreler ise gün geçtikçe önem kazanmaktadır.Gübreleme, genellikle
ilkbaharda yapılır. Fakat kışın hafif ve yağışlı geçtiği bölgelerde
sonbaharda yapılmaktadır. İstenirse ekstra olarak bitkinin büyüme
mevsiminde katı gübre, mevsim ortasında ise sıvı gübre kullanılır.
Uçucu özellikte olan gübreler, toprak altına konur. Bitki köklerinin,
toprağın derinliklerine gitmesi sağlanır.Toprağın yapısına ve
yetiştirilen bitkinin çeşidine göre azot, fosfor ve potas ihtiva eden
yapay gübrelerin dekara verilecek miktarları hesap edilir ve buna göre
verilir.
Yapay gübre (Kimyasal) çeşitleri:
a)Azotlu gübreler
Azotlu gübrelerin çeşitli tipleri vardır. Bunlardan amonyak sıvı,
diğerleri ise katı olup, amonyaktan elde edilirler. Kalsiyumnitrat ve
potasyum nitratın dışındaki bütün azotlu gübreler toprağı asidik
yaparlar. Fakat bu asitlik uygun kireçleme ile kolaylıkla
düzeltilebilir.
Amonyak
İçinde % 82 azot ihtiva eden amonyak, normal sıcaklıkta bir gazdır
ve basınç altında taşınmalıdır. Amonyak gazı direkt gübre olarak
kullanılacağı zaman, toprağın 15-20 cm kadar altına gönderilir. Böylece
buharlaşıp gitmesine mani olunur. Sıvı amonyak, amonyak gazının suda
çözünmesi ile elde edilir. Bu durumda % 20-28 azot ihtiva eder. Sıvı
amonyağın buhar basıncı az ve taşınması kolaydır. Ayrıca toprağın
derinliğine gönderilmesine gerek yoktur.
Amonyum nitrat
Amonyağın oksitlenmesiyle elde edilen nitrik asit, amonyakla
birleştirilerek amonyum nitrat elde edilir. Amonyum nitrat % 32-33,5
azot ihtiva eder. Çok geniş bir kullanma sahası ve pekçok ürüne faydası
vardır. Yalnız pirinç yetiştirilmesinde kullanılmaz. Çünkü su baskını
olan sahalarda mikrobik denitrifikasyon işlemi ile nitrat, azot gazına
dönüşür ve kaybolur. Amonyum nitrat, granül halinde ve kireç ile
karıştırılarak satılır.
Üre
İçinde 45-46 azot ihtiva eden konsantre edilmiş azotlu bir gübredir.
Amonyak ile karbondioksidin basınç altında birleştirilmesiyle elde
edilir. Toprakta hızla amonyum karbonata hidroliz olur. Bu sebepten
kararsız olup, amonyak gazı salıverir. Amonyak kılcal kökleri tahrip
ettiği için üre, tohumun veya genç bitkinin yakınına konulmaz.
b)Fosfatlı gübreler
Fosfatlı gübrelerin imalinde çeşitli kaynaklar vardır. Bunlar doğal
trikalsiyum fosfatlar, hayvan kemiklerinden elde edilen fosfatlar ve
tomas çelik üretim konverterlerinden çıkan curuflardır. doğal fosfat
yataklarının en önemlileri Amerika’da ve Fas’ta bulunmaktadır. Bu
fosfatlar ince bir şekilde öğütülerek başka işlem yapılmadan asidik
topraklara kullanılabilir.
Süperfosfatlar
Süferfosfatlar, doğal fosfatlar üzerine sülfat asidi etkisiyle
meydana getirilir.Trikalsiyum fosfat Ca3(PO4)2 suda çözünmez,
dolayısıyla bitkiler tarafından emilmesi mümkün değildir.. Trikalsiyum
fosfatın sülfat asidi ile muamelesinden suda çözünebilen monokalsiyum
fosfat elde edilir, buna süperfosfat denir.En çok kullanılan fosfatlı
gübre % 18-20 fosforpentaoksit (P2O5) ihtiva eden normal
süperfosfattır. % 45-50 fosforpentaoksit ihtiva eden zenginleştirilmiş
süperfosfat gün geçtikçe daha fazla önem kazanmaktadır. Fosfor yüzdesi
zengin olan fosfat gübreleri yalnız başına kullanıldığı gibi diğer
gübrelerle karıştırılarak da kullanılır.
Amonyum fosfat
Azot ve fosfor gibi iki faydalı elementi ihtiva etmesi bakımından
çok önemlidir. Monoamonyum fosfat vediamonyumfosfat olmak üzere iki
çeşittir. Amonyum fosfat üretmek için önce trikalsiyum fosfattan,
elektrik fırınında fosfor elde edilir.Fosfor su buharı ile muamele
edilerek fosfat asidi haline çevrilir. Fosfat asidi (H3PO4)nin uygun
miktardaki amonyak ile muamelesi neticesinde amonyum fosfat elde
edilir. Bu işlemler fazla miktarda elektrik enerjisine ihtiyaç
gösterir. Amonyum fosfat gübreleri % 11-14 azot, % 48 civarında
fosfatpentaoksit ihtiva ederler.
c)Potasyumlu gübreler
Bütün potasyum gübreleri suda çözünürler. Potasyum tuzlarının çoğu,
esas itibariyle (% 91-93 nisbetinde) gübre olarak kullanılırlar.
Potasyum ihtiva eden yatak ve kayalardan üretilerek zenginleştirilir ve
gübre şekline getirilirler.Potasyum tuzlarının üretimi: Denizlerdeki
oranı düşük olan potasyum tuzları, tuzla ana sularında biriktirilerek
çıkarılır. Böyle bir biriktirme bazı kapalı deniz veya göllerde de
doğal olarak kaya tuzu gibi yataklar meydana gelir.
d) Kompoze Gübreler
Kompoze gübreler birden daha fazla bitki besin maddesini birarada
bulunduran gübrelerdir.Kompoze gübrenin içerisindeki bitki besin
maddeleri sırası ile azot, fosfor ve potasyumdur. Bu besin maddeleri %
olarak ifade edilmektedir. Örneğin 20-20-0 oluşumundan meydana gelen
bir kompoze gübrenin 100 kilosunda 20 kilo saf azot, 20 kilo saf fosfor
var.Potasyum ise yok demektir.Kompoze gübreler birkaç çeşit bitki besin
maddesini birlikte bulundurdukları için çiftçileri çeşitli gübreleri
ayrı ayrı alma taşıma, depolama ve tarlaya verme sıkıntısından
kurtarmış olur. Bu gübrenin kullanımı daha az emek ve zaman harcandığı
için ekonomi ve kolaylık sağlar.
1- Bitkinin Beslenmesi ve Eksikliği
2- Gübre Çeşitleri
3 -Gübreleme
Gübre, bitkinin beslenmesinde gerekli olan kimyasal elementleri sağlamak için toprağa ilave edilen doğal veya kimyasal olarak elde edilen malzeme.Koyun,at,inek gibi hayvan atıkları, saman ve diğer bitki artıkları binlerce yıldan beri doğal gübre olarak kullanılmaktadır. Eskiden toprağın asitliğini azaltmak ve kalsiyum temin etmek için kireçli maddeler kullanılmıştır. Kullanılan ilk kimyevi gübreler, sodyum nitrat ve kemikler olmuştur.Bugün doğal ve yapay gübrelerin her ikisi de değişik şekillerde elde edilmektedir. Bitkinin beslenmesi öncelikle yapay (mineral ya da ticari) gübre dediğimiz azot, fosfor ve potasyum tarafından sağlanır. Genellikle yapay gübrelerin ihtiva ettiği besin, azot (N), fosfor pentoksit (P2O5) ve potas (K2O) olarak ifade edilir. Yapay gübrelerin ticari ambalajlarında bir veya daha fazla madde bulunur. Karışık gübrelerin bileşimi ekseriya gübre ambalajlarının ambalajlarının üzerindeki bir seri numara ile belirtilir. İlk sayı azotun yüzdesini, ikinci fosfor pentaoksidin yüzdesini ve üçüncü de potasyumun yüzdesini belirtir.Böylece 5-10- 10 şeklinde işaretlenmiş bir karışık gübre % 5 azot,% 10 fosfor pentaoksit ve % 10 potasyum içerir.Bu tip gübreler NPK olarakda bilinen kompoze gübrelerdir. Kompoze gübreler birden daha fazla bitki besin maddesini birarada bulunduran gübrelerdir.Kompoze gübredeki sayılar kullanım amacına görefarklı olabilirler.Bu tip gübrelerin yapraklara püskürtülerek uygulanan çeşitleride vardır.Kompoze gübrenin içerisindeki bitki besin maddeleri sırası ile azot, fosfor ve potasyumdur. Bu besin maddeleri % olarak ifade edilmektedir. Örneğin 20-20-0 oluşumundan meydana gelen bir kompoze gübrenin 100 kilosunda 20 kilo saf azot, 20 kilo saf fosfor var. Potasyum yok demektir.
Bitkinin Beslenmesi Bitkiler karbon, hidrojen ve oksijeni, hava ve sudan; diğer bütün besinleri ise topraktan temin ederler.Bitkinin en çok ihtiyaç duyduğu besinler, kalsiyum, azot, fosfor,magnezyum, potasyum ve kükürttür. Toprakdaki besleyici minerallerbir noktaya kadar bitkilerin ihtiyacını karşılıyabilir.Bir süre sonra ihtiyaca uygun olarak takviye yapmak gereklidir.Gübre katı,sıvı ve eriyik olarak uygulanabilir.
Beslenme Eksikliğinin Belirtileri
Azot :Büyüme engellenir, bitkinin rengi sararır. Yaprak uçları bitkinin altındaki yapraklarından başlayarak kızılkahve olur.
Fosfor: Kök gelişmesi engellenir, saplar uzar, bitkinin olgunlaşması gecikir. Bitkinin rengi morarır.
Potasyum: Yaprak uçları kavrulur, sararır, saplar zayıflar. Meyve çekirdekleri kuruyup büzülür.
Kalsiyum: Yaprak uçları tarak dişi gibi parçalanır. Uç tomurcuklar ölür, çiçekler olgunlaşmadan taç yaprakları ölür.
Magnezyum: Yapraklar ince ve gevrek olurlar; uçlarında ve damar aralarındaki renkler, soluk sarı yeşile döner.
Kükürt: Bitkinin alt kısımlarındaki yaprakları sararır, kökler ve sapların çapları küçülür.
Bor: Uç tomurcuklar açık yeşildir. Köklerde koyu lekeler görülür. Saplar çatlar.
Bakır: Bitkilerin renkleri ağarır. Turunçgiller kırmızımsı kahve renkte, anormal büyüme gösterir.
Demir: Yapraklar sararır. Fakat damarlar yeşil kalır. Yapraklar yukarı doğru kıvrılır.
Mangan: Bozulmalar demirdekine benzer. Yapraklarda ölü dokular görülerek, yaprağa pürüzlü birgörünüş verir.
Molibden: Azot eksikliği gibidir.
Çinko: Uç yaprakları çok küçülür. Yapraklar ölü bölgelerde benekli hale gelir. Tomurcuk oluşumu azalır
Gübre Çeşitleri:Genel olarak iki sınıfta incelenir: Doğal ve yapay gübreler.
Doğal gübreler (organik)Doğal gübrelerden en önemlileri; ahır
gübresi, kompostlar ve yeşil gübredir.Doğal gübreler bitki ve
hayvanlardan sağlanır. Bunların en önemlisi guano denilen kurutulmuş
kuş gübresidir. Bu gübrede % 12 azot ve % 12 fosfor pentaoksit vardır.
Bütün doğal gübreler azot ve fosfor temin ederler. Fakat sentetik
gübrelerden daha pahalı oldukları için, modern ziraatte çok az
kullanılırlar. Bununla beraber doğal gübreler daha yavaş tesirli
oldukları, suda daha az çözündükleri için, çim tohumlarına, yeni
filizlerin köklerine zarar vermezler. Bu özellikleri dolayısıyle sebze
ve çiçek yetiştiriciliğinde tercih edilirler. Doğal gübrelerin bir
diğer katkısıda toprak yapısını düzeltmesidir.Bunların içinde bulunan
mikroskobik canlılar toprağın işlenmesine yardımcı olurlar ancak bu tip
gübrelerin yanma olarak adlandırılan bekletilme işlemi yapılmadan
kullanılması zararlı ve tehlikelidir.Ahır gübresi, terkibinde bulunan
azot, fosfor ve potasyum gibi bitki besin elementleri dolayısıyle,
toprağı besin maddelerince zenginleştirir.Toprağa humus vererek de
toprağı ıslah eder. Ahır gübresi, toprağın işlenmesini kolaylaştırır.
Toprağın su tutma kabiliyetini ve havalanmasını arttırır.Genel olarak
mahsul artışında gübre faktörü, % 40 gibi bir artış sağlar. Toprağa
verilen gübrenin ilk üç sene verim üzerine tesir ettiği, üç seneden
sonra da bu tesirin giderek azaldığı müşahade edilmiştir. içinde
bulunan besin maddelerinin büyük bir kısmı ziyan olmaktadır. Onun için
ahır gübresinin saklanması çök önemlidir. Ahır gübresini gayet sıkı bir
yığın halinde biriktirip, içine hava girmesine mani olacak şekilde
sıkıştırmak,üstünü toprak ile kaplamak masrafsız ve en pratik bir
muhafaza yoludur.
Kompostlar
Çiftlikte meydana gelen bitki ve hayvani menşeli artıkların bir
araya toplanıp, gübre yapmak üzere çürümeye terk edilmesiyle elde
edilir.Çiftlikteki bitki ve hayvan artıkları takriben 30 cm
yüksekliğinde yayılır. Üzerine su serpilerek iyice ıslatılır ve
sıkıştırılır. Bunun üzerine 5-15 cm yüksekliğinde, varsa ahır gübresi,
yoksa toprak veya odun külü yayılır. Bunu takiben yine 30 cm’lik bitki
artığı konur. Sulandıktan sonra, tekrar 5-15 cm toprak veya odun külü
ilave edilerek istenilen yükseklikte bir kompost yığını yapılır. Yığına
yukarı doğru daralan bir şekil verilir. Rutubet kaybını önlemek için en
üste toprak serilir. Hazırlanan kompost yığını 3-4 hafta kendi haline
bırakılır. Bundan sonra birer ay ara ile bir veya iki defa alt üst
edilerek yığının her tarafının çürümesi sağlanır. 3-4 ay sonra kompost
gübre kullanılmaya hazır bir hale gelir.Sanayii şeklinde kompostlama da
mümkündür ve farklı çeşitleri vardır. Kompostlama aslen bir
fermentasyon biçimidir. Aerobik ve anaerobik olarak ikiye ayrılmaktadır.
Yeşil gübreler
Ekilmiş bir mahsulün hasat edilmeden, toprağı ıslah etmek
maksadıyla, toprağa gömülmesine yeşil gübreleme ve bu maksat için
kullanılan bitkilere ise yeşil gübre adı verilir.Yeşil gübre bitkileri,
toprakta çürüyerek, toprağı organik maddece zenginleştirir.
Bünyelerinde bulunan besin maddeleri de toprağa geçer. Toprağın yapısı
düzelir.Yeşil gübrelemede, daha ziyade fiğ, bakla, soya fasulyesi, taş
yoncası gibi havanın azotundan istifade ederek, köklerinde azot
biriktiren ve bu sebeple toprağı azotça zenginleştiren bitkinin
seçilmesi en uygundur. Yapılan birçok denemeler neticesinde, bunların
kendilerinden sonra gelen mahsulün verimini % 20-100 arasında
arttırdığı görülmüştür.Doğal malzemelerden yapılan gübrelerden biride
deniz yosunundan elde edilenidir.Bu özellikleri ile kaktüslerin
büyümesi ve gelişmesine çok uygundur.
Yapay gübreler (Kimyasal)
Yapay gübreler, sıvı ve katı halde bulunur. Genellikle taşınması ve
depolanması kolay olduğundan, katı ve granül haldekiler tercih edilir.
Eskiden kimyevi gübreler toz halinde yapılmaktaydı. Toz halindeki
gübreler çok nem çekici ve taşınması zor olduğundan terk edilmiştir.
Sıvı gübreler ise gün geçtikçe önem kazanmaktadır.Gübreleme, genellikle
ilkbaharda yapılır. Fakat kışın hafif ve yağışlı geçtiği bölgelerde
sonbaharda yapılmaktadır. İstenirse ekstra olarak bitkinin büyüme
mevsiminde katı gübre, mevsim ortasında ise sıvı gübre kullanılır.
Uçucu özellikte olan gübreler, toprak altına konur. Bitki köklerinin,
toprağın derinliklerine gitmesi sağlanır.Toprağın yapısına ve
yetiştirilen bitkinin çeşidine göre azot, fosfor ve potas ihtiva eden
yapay gübrelerin dekara verilecek miktarları hesap edilir ve buna göre
verilir.
Yapay gübre (Kimyasal) çeşitleri:
a)Azotlu gübreler
Azotlu gübrelerin çeşitli tipleri vardır. Bunlardan amonyak sıvı,
diğerleri ise katı olup, amonyaktan elde edilirler. Kalsiyumnitrat ve
potasyum nitratın dışındaki bütün azotlu gübreler toprağı asidik
yaparlar. Fakat bu asitlik uygun kireçleme ile kolaylıkla
düzeltilebilir.
Amonyak
İçinde % 82 azot ihtiva eden amonyak, normal sıcaklıkta bir gazdır
ve basınç altında taşınmalıdır. Amonyak gazı direkt gübre olarak
kullanılacağı zaman, toprağın 15-20 cm kadar altına gönderilir. Böylece
buharlaşıp gitmesine mani olunur. Sıvı amonyak, amonyak gazının suda
çözünmesi ile elde edilir. Bu durumda % 20-28 azot ihtiva eder. Sıvı
amonyağın buhar basıncı az ve taşınması kolaydır. Ayrıca toprağın
derinliğine gönderilmesine gerek yoktur.
Amonyum nitrat
Amonyağın oksitlenmesiyle elde edilen nitrik asit, amonyakla
birleştirilerek amonyum nitrat elde edilir. Amonyum nitrat % 32-33,5
azot ihtiva eder. Çok geniş bir kullanma sahası ve pekçok ürüne faydası
vardır. Yalnız pirinç yetiştirilmesinde kullanılmaz. Çünkü su baskını
olan sahalarda mikrobik denitrifikasyon işlemi ile nitrat, azot gazına
dönüşür ve kaybolur. Amonyum nitrat, granül halinde ve kireç ile
karıştırılarak satılır.
Üre
İçinde 45-46 azot ihtiva eden konsantre edilmiş azotlu bir gübredir.
Amonyak ile karbondioksidin basınç altında birleştirilmesiyle elde
edilir. Toprakta hızla amonyum karbonata hidroliz olur. Bu sebepten
kararsız olup, amonyak gazı salıverir. Amonyak kılcal kökleri tahrip
ettiği için üre, tohumun veya genç bitkinin yakınına konulmaz.
b)Fosfatlı gübreler
Fosfatlı gübrelerin imalinde çeşitli kaynaklar vardır. Bunlar doğal
trikalsiyum fosfatlar, hayvan kemiklerinden elde edilen fosfatlar ve
tomas çelik üretim konverterlerinden çıkan curuflardır. doğal fosfat
yataklarının en önemlileri Amerika’da ve Fas’ta bulunmaktadır. Bu
fosfatlar ince bir şekilde öğütülerek başka işlem yapılmadan asidik
topraklara kullanılabilir.
Süperfosfatlar
Süferfosfatlar, doğal fosfatlar üzerine sülfat asidi etkisiyle
meydana getirilir.Trikalsiyum fosfat Ca3(PO4)2 suda çözünmez,
dolayısıyla bitkiler tarafından emilmesi mümkün değildir.. Trikalsiyum
fosfatın sülfat asidi ile muamelesinden suda çözünebilen monokalsiyum
fosfat elde edilir, buna süperfosfat denir.En çok kullanılan fosfatlı
gübre % 18-20 fosforpentaoksit (P2O5) ihtiva eden normal
süperfosfattır. % 45-50 fosforpentaoksit ihtiva eden zenginleştirilmiş
süperfosfat gün geçtikçe daha fazla önem kazanmaktadır. Fosfor yüzdesi
zengin olan fosfat gübreleri yalnız başına kullanıldığı gibi diğer
gübrelerle karıştırılarak da kullanılır.
Amonyum fosfat
Azot ve fosfor gibi iki faydalı elementi ihtiva etmesi bakımından
çok önemlidir. Monoamonyum fosfat vediamonyumfosfat olmak üzere iki
çeşittir. Amonyum fosfat üretmek için önce trikalsiyum fosfattan,
elektrik fırınında fosfor elde edilir.Fosfor su buharı ile muamele
edilerek fosfat asidi haline çevrilir. Fosfat asidi (H3PO4)nin uygun
miktardaki amonyak ile muamelesi neticesinde amonyum fosfat elde
edilir. Bu işlemler fazla miktarda elektrik enerjisine ihtiyaç
gösterir. Amonyum fosfat gübreleri % 11-14 azot, % 48 civarında
fosfatpentaoksit ihtiva ederler.
c)Potasyumlu gübreler
Bütün potasyum gübreleri suda çözünürler. Potasyum tuzlarının çoğu,
esas itibariyle (% 91-93 nisbetinde) gübre olarak kullanılırlar.
Potasyum ihtiva eden yatak ve kayalardan üretilerek zenginleştirilir ve
gübre şekline getirilirler.Potasyum tuzlarının üretimi: Denizlerdeki
oranı düşük olan potasyum tuzları, tuzla ana sularında biriktirilerek
çıkarılır. Böyle bir biriktirme bazı kapalı deniz veya göllerde de
doğal olarak kaya tuzu gibi yataklar meydana gelir.
d) Kompoze Gübreler
Kompoze gübreler birden daha fazla bitki besin maddesini birarada
bulunduran gübrelerdir.Kompoze gübrenin içerisindeki bitki besin
maddeleri sırası ile azot, fosfor ve potasyumdur. Bu besin maddeleri %
olarak ifade edilmektedir. Örneğin 20-20-0 oluşumundan meydana gelen
bir kompoze gübrenin 100 kilosunda 20 kilo saf azot, 20 kilo saf fosfor
var.Potasyum ise yok demektir.Kompoze gübreler birkaç çeşit bitki besin
maddesini birlikte bulundurdukları için çiftçileri çeşitli gübreleri
ayrı ayrı alma taşıma, depolama ve tarlaya verme sıkıntısından
kurtarmış olur. Bu gübrenin kullanımı daha az emek ve zaman harcandığı
için ekonomi ve kolaylık sağlar.
