Prof.Dr. Mehmet Maden
SAĞLIKLI BİR SÜRÜ NASIL OLUŞTURULUR?
SağlIklI bİr sürü nasIl oluşturulur?
Süt üreticilerinin ve süt endüstrisinin tüm çabası, süt inekleri ve buzağılarda görülen hastalıkların sınırlandırılması, sürüde hastalıkların kabul edilebilir oranlarda tutulması ve hastalıkların yol açtığı ekonomik kayıpların azaltılması ile işletme karlılığının artırılması üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu hedeflere ulaşmak için süt ineği yetiştiricilerinin ve işletme veteriner hekimlerinin işbirliği içinde çalışması gereklidir. Bu işbirliğinin sağlanması ve geliştirilmesinde en etkili yöntem Sürü Sağlığı Kontrol Programı uygulamalarıdır.
Sürü sağlığı kontrol programı, uygun damızlık hayvan seçiminden başlayarak sürü gözlemi, düzenli kayıt tutulması ve sağlık yönetimi uygulamalarını içine alan geniş kapsamlı bir programdır. Sürü sağlığı kontrol programı uygulamaları, bölgeden bölgeye, çiftlikten çiftliğe oldukça geniş oranda değişir. Bu programda üretici, hayvan bakıcıları ve veteriner hekimin koordinasyonu son derece önemlidir. Uygun ahır sitemlerinin oluşturulması, damızlık seçimi, bakım ve besleme programı, yetiştiricilik uygulamaları ve sürü yenileme ile hastalıkların kontrolü, sürü direncinin artırılması ve aşılama kapsamında biyogüvenlik uygulamaları bu programın temel yapı taşlarıdır.
Sağlıklı bir sürü oluşturmak ve sürdürülebilir sağlıklı bir nesil yetiştirmek için işletme sahibi, hayvan bakıcıları ve veteriner hekim üçlüsünün koordinasyonu ile yürütülecek Sürü Sağlığı Kontrol Programı hayata geçirilmelidir.
Sürü sağlığı kontrol programı kendi içerisinde bölümlere ayrılmaktadır. Birbirinin tamamlayıcısı konumunda olan bu uygulamaların bir düzen halinde yapılması gereklidir. Sürü sağlığı kontrol programının başlıca bölümleri şunlardır:
1. Sağlık yönetim programı
2. Bakım ve besleme
3. Dölverimi kontrol programı
4. Meme sağlığı (mastitis) kontrol programı
Bu broşürde sağlık yönetimi programı üzerinde durulacaktır. Sağlık yönetimi programının temel hedefi sağlıklı bir sürü oluşturmaktır. Bu programda damızlık hayvanların seçiminden başlamak üzere sağlık kontrollerinin yapılması, sürüdeki hastalıkların kontrolü ve hastalıklara karşı dirençli bir sürü oluşturma, düzenli hastalık ve verim kayıtlarının tutulması, hastalıkların oluşturduğu ekonomik kayıpların sınırlandırılması, sürü performansının üst düzeyde tutulması ile işletme karlılığın artırılması temel hedeflerdir.
SAĞLIK YÖNETİM PROGRAMI
Sağlık yönetim programı düzenli sağlık kontrolleri ve sürü gözlemi ile başlar. Sürüdeki hastalıkların kontrolü ve kabul edilebilir sınırlarda tutulması, sürüye bulaşıcı hastalıkların girişinin önlenmesi ve sürü direncinin artırılması için yapılacak aşılama çalışmaları ile devam eder. Bu programın hedefi sağlıklı bir sürü oluşturmak, hastalıkların yol açtığı kayıpları azaltmak ve işletmeyi ekonomik olarak karlı konuma getirerek çiftlikten sofraya sağlıklı ve kaliteli ürün ulaşmasını sağlamaktır.
Sürü Gözlemi
Tüm sürü sağlığı kontrol sistemlerinin en önemli parçası gözlemdir. Sürü gözlemi sayesinde yetiştirici veya veteriner hekim problem çıktığında veya bir değişiklik gerektiğinde hemen müdahale edebilir ve uygun şekilde çözebilir.
Sürü gözlemi uygulamaları için;
1. Düzenli bilgi toplanmalı ve değerlendirilmelidir.
2. Gözlemler sonucu elde edilen bilgiler kaydedilmelidir.
3. Genel değerlendirme ile hedefler ve gözlenen sonuçlar arası karşılaştırmalar yapılmak suretiyle sürü performansı değerlendirilmelidir.
1. Düzenli bilgi toplama ve değerlendirme
Düzenli bilgi akışının sağlanması ve değerlendirme için tüm sığırların (buzağı, düve, inek) günlük sağlık kontrolleri için gözlem planı oluşturulmalıdır.
Gözlem planı sağlık yönetim programı çerçevesinde yapılır. Sürü gözlemi ile başlayan bu gözlem planında sürüdeki hayvanların genel durumu, yem ve su tüketimi, dışkı kontrolleri, kızgınlık belirtilerinin izlenmesi, kuru dönem, gebelik ve doğum süresi ve sonrasında ineklerin dölverimi ve meme sağlığı yönünden kontrolleri, verim kayıtları ve hayvan gönencine ilgili gözlem ve değerlendirmeler yapılır.
2. Sürü özellikleri, sağlık ve verim kayıtlarının tutulması
· Kayıt sürü performansının değerlendirilmesi için gereklidir.
· Sürü sağlığı kontrol programında planlanan hedeflere yönelik değerlendirmeler, sürü gözlemi, hastalık oranları ve verim kayıtları dikkate alınarak yapılır.
· Süt işletmesinde tutulacak kayıtlar; sürüdeki hayvanların genel özellikleri, sürü sağlığı ve verim konularında olmak üzere üç kısımda değerlendirilir:
Sürüdeki hayvanların genel özellikleri;
· doğum tarihi,
· aşılamalar,
· tohumlama tarihleri,
· buzağıların ve ineklerin kondisyon durumları
Sağlık durumları;
· Sürüde çıkan hastalıklar,
· Tedavi uygulamaları,
· Kullanılan ilaçlar, dozlar ve kullanım süreleri
Verim özellikleri olmak üzere üç kısımda incelenebilir.
· ilk tohumlama yaşı,
· tohumlama sayısı,
· doğum aralığı ve
· hastalık görülme sıklığı
3. Genel değerlendirme ve hedef-sonuç ilişkisinin araştırılması
· Sürü gözlemi çiftlikte problem oluşturan faktörler arasındaki etkileşimi açıklayan ve sorun çözücü bir uygulamadır.
· Sürü performansı ve hedeflere ilgili değerlendirmeler ferdi olarak değil, gruplar üzerinde yapılmalıdır. Böylece sürünün performansı tutarlı bir şekilde değerlendirilebilir.
· Sürü sağlığı kontrol programı uygulamaları içerisinde belirlenen hedeflerin belli bir zaman aralığında yapılabilir olması, makul ve başarılabilir ölçülerde tutulması gereklidir.
· Bazı hedefler bir kez ulaşıldıktan sonra sabit olarak kalmalı veya korunmalıdır (tohumlama sayısı, atık oranları ve hastalık oranları gibi).
· Bazı hedefler ise sürekli yükseltilmeye çalışılmalıdır (süt üretimi, sütten kesme ağırlığı, doğum ağırlığı gibi)
Sağlık yönetim programı kapsamında gözlemler her gün yapılır.
· Yeme davranışındaki değişiklikler hastalık için ilk sinyallerdir.
· Hayvan sahibinin/bakıcının görebileceği ilk belirtilerden biri iştahsızlık veya yem alımının durmasıdır.
· Genel durum bozukluğu, halsizlik tüy örtüsünde düzensizlik, iştahsızlık, yüksek ateş, göz ve burun akıntıları ve sık gibi belirtiler ateşli ve bulaşıcı hastalıkların belirtisi olabilir.
· Bu durumdaki hayvanlar vakit geçirmeden karantina için ayrılmış bölmelerde gözlem altına alınmalı ve işletme veteriner hekimi durumdan haberdar edilmelidir.
· Deri üzerinde görülen lezyonlar ve anormal oluşumlar dikkatle değerlendirilmeli, bu tür belirtiler bulunan hayvanlar bulaşma ihtimali nedeniyle ayrılmalıdır.
· Hayvanın dışkısı kompozisyon, renk ve içerik bakımından kontrol edilmelidir.
· Dışkı ishal, kabızlık (peklik), anormal oluşumlar (mukus/sümüksü yapılar, fazla miktarda tanecikli yem gibi) ve renk (kan varlığı) yönünden izlenmelidir.
· Anormal yapıda dışkı ile karşılaşıldığı zaman işletme veteriner hekimine danışılmalıdır.
· Yeni doğum yapan inekler 2472 saat içinde eşin düşmemesi, doğum sonrasında görülen akıntılar, sütte görülen bozukluklar ve meme şişlikleri bakımından gözlenmelidir.
· Sürü bazında mastitisin kontrolü ve önlenmesi için kuru dönem tedavisi, çiftlikte görülen mastitis vakalarına göre hazırlanmış aşı uygulamalarını kapsayan mastitis kontrol programı yapılmalıdır.
· Sürüde kızgınlık takibi için günlük gözlemler yapılmalı, inekler gün içerisinde düzenli aralıklarla izlenmelidir.
· Periyodik ayak muayenesi, bakımı ve tırnak kesimi için düzenlemeler oluşturulmalıdır.
· Topallık görülen hayvanlar tedavi edilmeli, altı aylık aralıklarla ayak bakımı ve tırnak kesimi yapılmalıdır.
· Ayak hastalıklarının önlenmesi için ayak banyosu kullanılmalıdır.
04 Mart 2009
Prof.Dr. Mehmet Maden
SAĞLIKLI BİR SÜRÜ NASIL OLUŞTURULUR?
SağlIklI bİr sürü nasIl oluşturulur?
Süt üreticilerinin ve süt endüstrisinin tüm çabası, süt inekleri ve buzağılarda görülen hastalıkların sınırlandırılması, sürüde hastalıkların kabul edilebilir oranlarda tutulması ve hastalıkların yol açtığı ekonomik kayıpların azaltılması ile işletme karlılığının artırılması üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu hedeflere ulaşmak için süt ineği yetiştiricilerinin ve işletme veteriner hekimlerinin işbirliği içinde çalışması gereklidir. Bu işbirliğinin sağlanması ve geliştirilmesinde en etkili yöntem Sürü Sağlığı Kontrol Programı uygulamalarıdır.
Sürü sağlığı kontrol programı, uygun damızlık hayvan seçiminden başlayarak sürü gözlemi, düzenli kayıt tutulması ve sağlık yönetimi uygulamalarını içine alan geniş kapsamlı bir programdır. Sürü sağlığı kontrol programı uygulamaları, bölgeden bölgeye, çiftlikten çiftliğe oldukça geniş oranda değişir. Bu programda üretici, hayvan bakıcıları ve veteriner hekimin koordinasyonu son derece önemlidir. Uygun ahır sitemlerinin oluşturulması, damızlık seçimi, bakım ve besleme programı, yetiştiricilik uygulamaları ve sürü yenileme ile hastalıkların kontrolü, sürü direncinin artırılması ve aşılama kapsamında biyogüvenlik uygulamaları bu programın temel yapı taşlarıdır.
Sağlıklı bir sürü oluşturmak ve sürdürülebilir sağlıklı bir nesil yetiştirmek için işletme sahibi, hayvan bakıcıları ve veteriner hekim üçlüsünün koordinasyonu ile yürütülecek Sürü Sağlığı Kontrol Programı hayata geçirilmelidir.
Sürü sağlığı kontrol programı kendi içerisinde bölümlere ayrılmaktadır. Birbirinin tamamlayıcısı konumunda olan bu uygulamaların bir düzen halinde yapılması gereklidir. Sürü sağlığı kontrol programının başlıca bölümleri şunlardır:
1. Sağlık yönetim programı
2. Bakım ve besleme
3. Dölverimi kontrol programı
4. Meme sağlığı (mastitis) kontrol programı
Bu broşürde sağlık yönetimi programı üzerinde durulacaktır. Sağlık yönetimi programının temel hedefi sağlıklı bir sürü oluşturmaktır. Bu programda damızlık hayvanların seçiminden başlamak üzere sağlık kontrollerinin yapılması, sürüdeki hastalıkların kontrolü ve hastalıklara karşı dirençli bir sürü oluşturma, düzenli hastalık ve verim kayıtlarının tutulması, hastalıkların oluşturduğu ekonomik kayıpların sınırlandırılması, sürü performansının üst düzeyde tutulması ile işletme karlılığın artırılması temel hedeflerdir.
SAĞLIK YÖNETİM PROGRAMI
Sağlık yönetim programı düzenli sağlık kontrolleri ve sürü gözlemi ile başlar. Sürüdeki hastalıkların kontrolü ve kabul edilebilir sınırlarda tutulması, sürüye bulaşıcı hastalıkların girişinin önlenmesi ve sürü direncinin artırılması için yapılacak aşılama çalışmaları ile devam eder. Bu programın hedefi sağlıklı bir sürü oluşturmak, hastalıkların yol açtığı kayıpları azaltmak ve işletmeyi ekonomik olarak karlı konuma getirerek çiftlikten sofraya sağlıklı ve kaliteli ürün ulaşmasını sağlamaktır.
Sürü Gözlemi
Tüm sürü sağlığı kontrol sistemlerinin en önemli parçası gözlemdir. Sürü gözlemi sayesinde yetiştirici veya veteriner hekim problem çıktığında veya bir değişiklik gerektiğinde hemen müdahale edebilir ve uygun şekilde çözebilir.
Sürü gözlemi uygulamaları için;
1. Düzenli bilgi toplanmalı ve değerlendirilmelidir.
2. Gözlemler sonucu elde edilen bilgiler kaydedilmelidir.
3. Genel değerlendirme ile hedefler ve gözlenen sonuçlar arası karşılaştırmalar yapılmak suretiyle sürü performansı değerlendirilmelidir.
1. Düzenli bilgi toplama ve değerlendirme
Düzenli bilgi akışının sağlanması ve değerlendirme için tüm sığırların (buzağı, düve, inek) günlük sağlık kontrolleri için gözlem planı oluşturulmalıdır.
Gözlem planı sağlık yönetim programı çerçevesinde yapılır. Sürü gözlemi ile başlayan bu gözlem planında sürüdeki hayvanların genel durumu, yem ve su tüketimi, dışkı kontrolleri, kızgınlık belirtilerinin izlenmesi, kuru dönem, gebelik ve doğum süresi ve sonrasında ineklerin dölverimi ve meme sağlığı yönünden kontrolleri, verim kayıtları ve hayvan gönencine ilgili gözlem ve değerlendirmeler yapılır.
2. Sürü özellikleri, sağlık ve verim kayıtlarının tutulması
· Kayıt sürü performansının değerlendirilmesi için gereklidir.
· Sürü sağlığı kontrol programında planlanan hedeflere yönelik değerlendirmeler, sürü gözlemi, hastalık oranları ve verim kayıtları dikkate alınarak yapılır.
· Süt işletmesinde tutulacak kayıtlar; sürüdeki hayvanların genel özellikleri, sürü sağlığı ve verim konularında olmak üzere üç kısımda değerlendirilir:
Sürüdeki hayvanların genel özellikleri;
· doğum tarihi,
· aşılamalar,
· tohumlama tarihleri,
· buzağıların ve ineklerin kondisyon durumları
Sağlık durumları;
· Sürüde çıkan hastalıklar,
· Tedavi uygulamaları,
· Kullanılan ilaçlar, dozlar ve kullanım süreleri
Verim özellikleri olmak üzere üç kısımda incelenebilir.
· ilk tohumlama yaşı,
· tohumlama sayısı,
· doğum aralığı ve
· hastalık görülme sıklığı
3. Genel değerlendirme ve hedef-sonuç ilişkisinin araştırılması
· Sürü gözlemi çiftlikte problem oluşturan faktörler arasındaki etkileşimi açıklayan ve sorun çözücü bir uygulamadır.
· Sürü performansı ve hedeflere ilgili değerlendirmeler ferdi olarak değil, gruplar üzerinde yapılmalıdır. Böylece sürünün performansı tutarlı bir şekilde değerlendirilebilir.
· Sürü sağlığı kontrol programı uygulamaları içerisinde belirlenen hedeflerin belli bir zaman aralığında yapılabilir olması, makul ve başarılabilir ölçülerde tutulması gereklidir.
· Bazı hedefler bir kez ulaşıldıktan sonra sabit olarak kalmalı veya korunmalıdır (tohumlama sayısı, atık oranları ve hastalık oranları gibi).
· Bazı hedefler ise sürekli yükseltilmeye çalışılmalıdır (süt üretimi, sütten kesme ağırlığı, doğum ağırlığı gibi)
Sağlık yönetim programı kapsamında gözlemler her gün yapılır.
· Yeme davranışındaki değişiklikler hastalık için ilk sinyallerdir.
· Hayvan sahibinin/bakıcının görebileceği ilk belirtilerden biri iştahsızlık veya yem alımının durmasıdır.
· Genel durum bozukluğu, halsizlik tüy örtüsünde düzensizlik, iştahsızlık, yüksek ateş, göz ve burun akıntıları ve sık gibi belirtiler ateşli ve bulaşıcı hastalıkların belirtisi olabilir.
· Bu durumdaki hayvanlar vakit geçirmeden karantina için ayrılmış bölmelerde gözlem altına alınmalı ve işletme veteriner hekimi durumdan haberdar edilmelidir.
· Deri üzerinde görülen lezyonlar ve anormal oluşumlar dikkatle değerlendirilmeli, bu tür belirtiler bulunan hayvanlar bulaşma ihtimali nedeniyle ayrılmalıdır.
· Hayvanın dışkısı kompozisyon, renk ve içerik bakımından kontrol edilmelidir.
· Dışkı ishal, kabızlık (peklik), anormal oluşumlar (mukus/sümüksü yapılar, fazla miktarda tanecikli yem gibi) ve renk (kan varlığı) yönünden izlenmelidir.
· Anormal yapıda dışkı ile karşılaşıldığı zaman işletme veteriner hekimine danışılmalıdır.
· Yeni doğum yapan inekler 2472 saat içinde eşin düşmemesi, doğum sonrasında görülen akıntılar, sütte görülen bozukluklar ve meme şişlikleri bakımından gözlenmelidir.
· Sürü bazında mastitisin kontrolü ve önlenmesi için kuru dönem tedavisi, çiftlikte görülen mastitis vakalarına göre hazırlanmış aşı uygulamalarını kapsayan mastitis kontrol programı yapılmalıdır.
· Sürüde kızgınlık takibi için günlük gözlemler yapılmalı, inekler gün içerisinde düzenli aralıklarla izlenmelidir.
· Periyodik ayak muayenesi, bakımı ve tırnak kesimi için düzenlemeler oluşturulmalıdır.
· Topallık görülen hayvanlar tedavi edilmeli, altı aylık aralıklarla ayak bakımı ve tırnak kesimi yapılmalıdır.
· Ayak hastalıklarının önlenmesi için ayak banyosu kullanılmalıdır.
04 Mart 2009
Prof.Dr. Mehmet Maden
