Wastegate nedir?
Bu kelime aslında "Waste" ve "Gate" olarak 2 farklı kelimeden oluşur. İngilizce "Waste" kelimesi Türkçe'de "Atık", "Gate" kelimesi ise "Geçit" ve "Kapı" anlamına gelmektedir. Yani Wastegate kelimesinin Türkçe karşılığı "Atık Geçidi" veya "Atık Kapısı" denilebilir.
Aşırı beslemeye sahip olan araçlar günden güne artıyor ve atmosferik emişli motorların yüksek hacme sahip olanları hariç artık neredeyse silinmek üzere. Düşük veya yüksek olsun artık neredeyse tüm markalar daha verimli bir çalışma karakterine sahip olan turbo beslemeye sahip olan motorları tercih ediyorlar.
Ancak turbonun içerisinde bulunan pervaneler motorun neredeyse 40-50 katı daha fazla hız ile dönerler ve çok yüksek basınçlara maruz kalırlar. Bu nedenle aşınmaya ve bozulmaya oldukça meyillidirler. Bunun önüne geçmek isteyen üreticiler blow off ve wastegate gibi mekanizmaları turboya entegre ederler.
Wastegate ne işe yarar?
Türkçe karşılığı "Atık Kapısı" veya "Atık Geçidi" olarak adlandırılan Wastegate tam da kelime anlamı gibi bir işleve sahiptir. Motorda çalışma esnasında atık olarak adlandırabileceğimiz tek şey egzoz gazlarıdır. Ancak turbo beslemeye sahip motorlarda motorun atığı olan egzoz gazları turbo türbininden geçmek zorundadır. Çok yüksek basınca sahip olan bu gazlar türbin pervanesini dakikada 250.000-300.000 devir döndürebilir. Ancak her turbo pervanesi belli bir hız ve basınç altında çalışacak şekilde tasarlanmıştır. Motorun aşırı zorlanması sonucu basınç daha yüksek seviyelere çıkabilir ve bunun sonucu olarak da aynı mil üzerinde birbirlerine direkt olarak bağlı olan türbin ve kompresör pervaneleri hasar görebilir.
Üreticiler ise bu hasarın oluşmasını önleyebilmek için wastegate mekanizmasını tasarlamışlardır. Bu mekanizma aslında bir çeşit supap ve by-pass tertibatıdır. Alttaki çizimden anlaşılacağı gibi egzoz hattında türbin pervanesinden önce ayrı bir kanal bulunmaktadır. Bu hattı kapatan bir de supap mekanizması mevcuttur. Bu supap mekanizması wastegate sistemine bağlıdır. Wastegate sistemi ise yaylı ve basınca duyarlı bir tertibattır.
Emme hattındaki maksimum basınca ayarlı bir sertlikte olan bu yay emme hattından gelen havaya bağlıdır. Yüksek hava basıncı yayı ve dolayısı ile bağlı olduğu çubuğu iter ve wastegate supabını açar. Bu açılmanın sonucu olarak da basıncı üst limite çıkma eğiliminde olan atık gazlar egzoz hattına tahliye edilir ve türbine girmeden atılır. Bu sayede sistem rahatlar ve basınç istenilen seviyede tutulur ve dengelenir. Basıncın belirlenen değerlerde tutulabilmesi sayesinde ise turbo ve motor zarar görmez.
Blow Off ne demektir?
İki kelimeye sahip olan İngilizce "Blow off" terimi, Amerikan İngilizce'sinde "Bir şeyi geri çevirmek" veya "İptal etmek" anlamlarıyla kullanılırken, İngiliz İngilizce'sinde kaba tabirle "Gaz çıkarmak" anlamına gelmektedir. Her iki anlam da bu valfin yaptığı işi aslında basit bir şekilde açıklamaktadır. Ayrıca iki farklı adı daha bulunmaktadır. "Dump valve" ifadesindeki Dump kelimesi boşaltmak anlamında da kullanılmaktadır ve bu valfin görevini basit bir şekilde ifade etmektedir. Ayrıca teknik adı "Compressor bypass valve (CBV)" olarak geçmektedir ve "Kompresör (Basınç) tahliye valfi" olarak da tercüme edilebilir. Ancak piyasada ve caddelerde genellikle "Blow off" terimi ile anılmaktadır.
Oldukça fazla merak edilen Blow Off valfi, aşırı beslemeye sahip olan motorlarda önemli bir yere sahiptir. Ancak bu valf sistemdeki görevinden daha çok çıkardığı "Çuf" sesi ile ünlü olmuştur. Bu nedenle hem üstlendiği görevi hem de çıkardığı bu sesi izah etmeye çalışacağız.
Çok detaya girmeden işleyeceğimiz Blow Off valfinin farklı çalışma prensiplerine sahip farklı tipleri vardır ancak benzer görevler üstlenirler. Her şeyden önce bu valf atmosferik motorlarda bulunmaz. ve bir motorda kullanılabilmesi için o motorda mutlaka aşırı besleme sisteminin bulunması gerekir. Büyük yada küçük olsun genelde aşırı besleme sistemine sahip tüm motorlarda benzer sistemler vardır.
Blow Off valfi ne işe yarar?
Aşırı besleme sistemlerinin amacı atmosferik olarak emilenden daha fazla havayı silindirler içerisine göndermektir. Ancak bu işlem kesintisiz gerçekleşmez ve sistem sürekli devrede değildir. Gaz kelebeği sürüşe göre kimi zaman yarım, kimi zaman tam açıkken kimi zaman da ayak gazdan çekildiği için kapalıdır. Yani gaz kelebeği sürekli açık kalmaz ve hava silindirler içerisine düzenli bir şekilde gitmez. Ancak turbo pervanesi çalışma prensibi gereği ayak gazdan çekilse bile yavaşlayarak dönmeye devam eder ve az da olsa hava emer.
Wastegate ve Blow Off neden kullanılıyor? Farkları nelerdir?
Basınçları günden güne artan ve 1.0 litre hacminde 3 silindirli motordan bile rahatlıkla 2.0 litre atmosferik motora denk güç alınmasını sağlayan turbo besleme sistemlerinin bu kadar yüksek basınç altında hem motora hem de kendilerine zarar verme potansiyeli vardır. Bu zararı önleyebilmek için Wastegate ve Blow Off sistemleri artık turbo motorların birçoğunda kullanılmaktadır. Her iki sistem de basıncı ayarlamaya yarayan bir çeşit tahliye ve by-pass sistemidir. Amaçları farklı olsa da turbo sistemini oluşturan iki farklı bölgede yer alırlar. Blow Off sistemi silindirler içerisine gönderilen temiz hava hattında yani emme hattında bulunurken Wastegate sistemi egzoz hattında bulunur.
Kaynak: www.sekizsilindir.com
Son düzenleme:
