Beypazarı’na beş kilometre uzaktaki 32 haneli Kuyumcu Tekke Köyü yıllarca susuz yaşadı. Köylüler günde iki kez sadece bir saat akan suyla idare etmek zorundaydı. Ta ki köylerine ‘Yağmur Suyu Hasadı Sistemi’ kurulana kadar...
Artık biriktirdikleri yağmur suyuyla kimseye muhtaç olmuyorlar; 24 saat kesintisiz ve ücretsiz suya sahipler. İsteyen herkes, kurulumu çok kolay olan bu sistemi evinde kullanabilir. Pilot projeyi gerçekleştiren Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve Coca Cola’nın amacı ‘Sen de yapabilirsin’ sloganıyla susuz köy bırakmamak
Orada bir köy var, Ankara’ya sadece bir buçuk saat uzakta... Bu köyde, birçok sondaj denemesine rağmen yeraltı suyu bulunamadı, dağdan gelen suyun kaynağı kurudu, beş kilometre uzaklıktaki Beypazarı’nın su şebekesinden su getirmek çok masraflı bulundu. Bu nedenle 32 haneli Kuyumcu Tekke Köyü susuzluğa terk edildi. Halk çeşmelerden eve su taşıyordu. Bir de Beypazarı’ndan itfaiyeyle getirilen su; günde iki kere sadece bir saat evlerin musluklardan akıyordu. Suya erişim zorluğundan özellikle gençler; çevre kasabalara göç etti, nüfus 99’a düştü. Kalan 30 aileden bir kısmı konumları sayesinde suyu daha rahat taşırken, 18 hane temiz ve güvenilir içme suyuna neredeyse hiç ulaşamıyordu.
Kuyumcu Tekke Köyü, Türkiye’de sınırlı sayıda suya sahip pek çok köyden sadece biri. Oysa suya erişim bir insan hakkı. Çatı Yağmur Suyu Hasadı Sistemi, su kaynaklarının olmadığı veya yüksek maliyetli olduğu yerlerde alternatif bir su kaynağı yaratıyor. Türkiye’de sistemin uygulanması için pilot proje; ‘UNDP ve Coca Cola ortaklığında Her Damla Değer Katar Bölgesel Su Ortaklığı Projesi’ kapsamında burada uygulandı. Üç yıl süren bu çalışma sonunda, köylüler artık biriktirdikleri yağmurla kesintisiz suya sahip.
SUYUN KONTROLÜ TAMAMEN KADINLARDA
Projenin yöneticisi ziraat mühendisi Doç. Dr. Boğaçhan Benli sistemin uygulama sürecini şöyle anlatıyor: “Yıllık ortalama yağış miktarının 400 milimetre olması gerekiyor. Sistematik ilerledik; yağmur suyu için yağış analizleri yaptık, köylülere danıştık, anket çalışmaları yaptık. Suyun kullanılış amacını; ihtiyaç ve sıkıntılarını kadınlara ve erkeklere ayrı ayrı sorduk. Türkiye’de suyun kontrolü tümüyle kadınlarda. Taşımayı, çamaşır, bulaşık, yemek ve temizlikte kullanımını onlar yapıyor. Bu nedenle suya erişim en çok kadınlar için sorun. Köydeki kişi başına günlük su tüketimini ölçüp ihtiyacı belirledik. Ne kadar su toplayabiliyoruz, ne kadar su ihtiyacı duyuluyor, analiz ederek en maliyetsiz projelendirmeyi yaptık.”
Köy halkı başta temkinli yaklaşmış projeye: “İlk aşamada muhtarla konuştuk; ne yapacağmızı anlattık. Evine inşaatı beraber yaptık. Biriken yağmur sularıyla evinde kesintisiz su akmaya başlayınca halk onu ziyaret etmeye başladı. İlk başta gerçekten su akıyor mu, temiz mi diye incelediler. Sonra ikna oldular. Bir yıl sürdü sistemi tanıtmak.”
Halk yağmuru depolayarak ücretsiz ve kesintisiz su elde edeceklerine inanınca talep artmış, evlerin kapıları Benli ve ekibine açılmış: “Önce çatı malzemelerini değiştirdik; çünkü çatıların paslı olmaması gerekiyor. Sonra çoğu evde olmayan olukları yerleştirdik. Uygun boruları bağlayıp, uygun boyuttaki depoları yerleştirdik. Filtreden geçirdikten sonra hidroforla suyu eve geri basan boru hattını döşedik. Şu an 30 evin kendisine ait su tankları var. Yağmura göre depo iki günde doluyor, bir aya kadar idare ediyor. En çok, kurak dönem Haziran-Ekim arasında sıkıntı çekiliyordu ama geçen yazı rahat geçirdiler.”
ÇAMAŞIR MAKİNELERİ AMBALAJINDAN ÇIKTI
Suya erişince köyün yaşam tarzı da değişmeye başladı; mutfaklar ve banyolar yenileniyor mesela. Muhtar Mehmet Işık; “Eskiden hanımlar çamaşır makinelerini alıp ambalajında tutuyordu. Su sadece bir saat aktığı için yıkama programı yarıda kalıyordu. Artık çamaşırlarımızı rahat rahat yıkıyoruz. Akan temiz su saçlara da iyi geliyor, yumuşatıyor.”
Proje yöneticisi Doç. Dr. Benli: “Sistemin maliyeti ev başına 6 bin lira. Biz tekrarlanabilsin ve her yerde uygulanabilsin diye tamamen yerel malzeme kullandık” diyor: “UNDP sadece pilot projeleri üstleniyor ancak sistemin ülke çapında yaygınlaştırılması gerek. Hem merkezi hem de yerel yönetimleri bilgilendiriyoruz. Bu sistem; devletin kaymakamlara köylere su ve yol yapımı için verdiği 50 bin liralık bütçe kullanılarak, belki bir anda değil ama yavaş yavaş kurulabilir. Sistem kurulduktan sonra 30 yıl boyunca su parası ödemek zorunda kalmazlar.”
SİZ DE YAPABİLİRSİNİZ
Proje Danışmanı maden mühendisi Ceyda Alpay: “Uzman olmayanlara sistemin nasıl kurulacağını anlatan bir kitapçık da hazırladık. Kurak Alanlar İçin Uluslararası Tarımsal Araştırma Merkezi’nin (ICARDA) desteğiyle hazırladığımız bu kitapla herkes evinde kendi sistemini kurabilir. Temiz ve ücretsiz su kullanabilir. Kitapçık kolay bir dille yazıldı ve sistem şemalarla adım adım anlatılıyor. Kitapçığı isteyen herkese ulaştırıyoruz. İhtiyacınız olan beş unsur; temiz bir çatı alanı, borular, filtre, hidrofor ve uygun boyutta bir depo. Bu malzemeleri her yerde bulabilirsiniz. Depo hacmi ev halkı sayısına göre hesaplanıyor. Bu işlemi web sitemizdeki bir programla da yapabilirsiniz. Depolar hazır satın alınıyor. Çatıların altına da oluklar yerleştiriliyor. Bu oluklarda biriken su, borularla depo tankına taşınıyor; basitçe filtreleniyor ve evin musluğuna pompalanıyor. Ev halkınaysa sadece senede bir-iki kez depoyu temizlemek kalıyor.” Bilgi için: www.everydropmatters.org.
BAKTIM, SAÇAKLARDAN DÜNYANIN SUYU AKIYOR
Yağmur suyunu biriktirerek kullanmak veya içme suyuna dönüştürmek aslında çok eskiden beri bilinen ve kullanılan bir yöntem. Dünyada Hindistan, Pakistan, Mısır ve Japonya’da yaygın. İngiltere’de Heathrow Havaalanı’nda kullanılıyor. Sanayide de üretim sırasındaki su ihtiyacını karşılamaya destek oluyor, maliyeti azaltıyor. Yağmur suyun biriktirme fikri aslında Kuyumcu Tekke Köyü için de ilk değil. Pilot proje olarak yerleştirilmeden önce çiftçi Faruk Tanrıverdi 2005’te kendi sistemini kurmuş: “Yağmur yağdığı bir zaman otururken baktım, saçaklardan dünyanın suyu akıyor. ‘Çatılara oluk yapsam da bu suyu biriktirsem, bahçeyi sulamada yardımcı olur’ diye düşündüm. Oluklar yaptırdım, altına V şeklinde borular döşedim. Bir de tanker buldum. Şimdi çok işime yarıyor; dallara su veriyorum
