Humik asit konusunda Facebook da ceviz yetiştiricileri Birliği grubundan tecrubesine ve bilgisine güvendiğimiz Cengiz Baykal in yazısını paylaşıyorum
Bir yandan Leonardit siparişi verirken, gece gece aklımda oluşan deli sorular:
¿ Leonardit / Humik Asit, bİR EFSANE (MYTH) MİDİR?
1. Bilimsel yayın neden bu kadar az? Tekrar, yeni baktım. Ülkemizde çok popüler olmakla birlikte, leonardit ve hümik asit kullanımı ve faydası konusunda yurtdışında az sayıda ve bazıları birbiriyle çelişen bilimsel çalışma mevcut. Firmaların tanıtım yazıları veya kopyala yapıştır web sitelerin "bilimsel" kategoriye girmediği açıktır. ABD’de leonardit kullanımının genel geçer kullanım pratiğine uzun yıllardır kavuşamamasının nedeni bu olsa gerek: Bazı çalışmalarda leonardit ve hümik asidin büyümeyi doğrudan veya dolaylı teşvik ettiği vurgulanırken, bazı çalışmalarda ise bu yönde herhangi bir karşılık tespit edilememiştir. Garip değil mi? Gübre konusunda çok uzun yıllar içinde çok sayıda bilimsel belge, bildiri ve üniversite kaynaklı tavsiyeler yayınlanmışken, leonardit ve hümik asit konusunda bu denli detaylı bilimsel araştırmalar yok. Buna rağmen dünyada (özellikle ülkemizde) bir moda halinde üretilip, satılmakta ve kullanılmaktadır (Mikkelsen, 2005).
2. Kullanım miktarları ne anlam ifade ediyor, devede kulak mı? Bir diğer konu, ortalama 10 yaşında bir ceviz ağacının kapladığı, ortalama 50 m2 kanopi alanın, ilk 1 metre derinliğinde yaklaşık 75 ton toprak ve %1 organik madde oranıyla, 750 kg organik madde bulunduğu düşünülürse organik madde oranında iyileşme sağlanabilmesi için sadece bir ağaçta yapılması gereken leonardit uyulamasının ortaya çıkan muazzam rakamı ve maliyetidir.
3. Dekompozisyon ve çürüme gerçekleşiyor mu? Organik maddenin faydalı olması için ayrışması yani çürümesi gerektiğini hepimiz biliyoruz. Leonardit şeklinde verilen maddenin, toprakta karbon miktarını arttırdığı bilinmekle beraber, toprakta ne şekilde ve ne zaman çürüdüğü konusunda bir bilimsel veri yok. Bunun yıllarca (50 yıllar) sürebileceği de olasılık dahilinde.
4. İddia edilen değerler ve kalite doğru mu? Leonardit kullanımıyla ilgili diğer önemli ama tereddüt yaratan bir konu, kaynak ocağın jeolojik zaman ve derinliğine bağlı kalite konusudur. Ticari kaygılarla oluşan piyasa yanlış bilgilendirme ve suistimale çok açıktır.
5. Humik Asit nedir? Yine, ülkemizde popüler olan diğer bir türev de hümik asittir. Hümik maddelerin kullanımın, topraktaki mikro besinleri, özellikle demir, çinko ve fosforun tutulmasını ve erişilebilirliğini artırdığını gösteren çalışmalar olduğu gerçektir. Bu çalışmaların tohum veya fidelere yakın toprak konsantrasyonunu etkileyecek miktarda; örneğin patates, pamuk ve sera bitkilerinde yapıldığı da unutulmamalıdır. Ancak, şu anda hümik materyallerin hangi mekanizmalarla ve ne zaman faydalı olabileceğini doğru bir şekilde tahmin eden yeterli araştırmalar yapılmış değildir. Leonardit malzemesine benzer şekilde, ceviz bahçelerinde CEC oranını artıracak hümik asit miktarının da yine oldukça muazzam olması gerektiğinin altını çizmek gerekir.
6. Humus var mıdır? Hümik asit sadece bir laboratuvar tüpünde oluşan sentetik bir madde midir?
Hümik maddelerin topraktaki etki mekanizması ve faydasını “kara kutu” olarak tanımlayan çalışma çok ses getirmiştir (Lehmann & Kleber, 2015). Organik madde bileşkenlerinden biri olan, toprağa düşen organik maddelerin onlarca yıldır mikroplar tarafından çürütülmesinden sonra geriye kalan ve stabil hale gelen, siyah renkli kısma humus denmektedir. Ne var ki humus topraktaki haliyle karakterize edilip, analiz edilemez. Ancak pH 13’te alkali ortamda ayrıştırabilmekte ve üzerinde çalışılabilir hale gelmektedir. Bu derece yüksek pH’da her türlü kimyasal tepkime olabileceğinden, bu reaksiyonda elde edilen humusun, topraktaki humus olup olmadığı zaten uzun zamandır tartışma konusudur.
Ayrıca, moleküler bilimde son derece önemli ilerlemelere rağmen halen topraktaki humusun moleküler yapısı netlikle ortaya koyulamamaktadır. Karbon ve hidrojenden moleküllerinde oluştuğunun bilinmesi bu konuda fazla bir anlam ve fayda ifade etmemektedir.
Diğer bir ilginç durum humus moleküllerinin büyüklüğüdür. Mikroorganizmalar tarafından parçalana parçalana ufalan organik madde molekülleri sonunda nasıl oluyor da böyle büyük bir molekül yapısına dönüşmektedir? Yoktan var olmayacaklarına göre, bu büyük molekülleri oluşturan nasıl bir proses hüküm sürmektedir?
Lehman ve Kleber’in yukarda referans verilen çalışması, Nature adında son derece prestijli, “kremanın kreması” bir bilimsel dergide yayınlanmıştır. 200 yıldır inanılan ve okutulan humus anlatımlarını değiştiren sarsıcı tespitler yapıldığı bu makalede “humusun olmadığı, humusun bu pH 13’teki alkalik reaksiyon sonucu oluştuğu” belirtilmektedir.
Topraktaki büyük moleküllerin ise mikroplar tarafında tekrar sentezlenen karbonhidrat ve protein molekülleri olduğu açıklanmıştır. Bir yandan mikroplar organik maddelerle beslenerek onları ufak molekül ve bitkiye faydalı besin maddelerine dönüştürürken, bir kısmı da bu küçük molekülleri büyük moleküllere dönüştürmekte; protein, DNA ve karbonhidrat oluşturmaktadır. Bu çift yönlü mekanizmanın varlığı aynı zamanda organik madde çürümesinin neden bu denli yavaş olduğunu açıklamaktadır.
Bu çalışmanın sarsıcı sonucu şudur: Toprak, daha önce biline geldiği gibi humus içermez. Büyük, kararlı humus molekülleri yoktur. Hümik ve fulvik asitler sadece toprak pH 13 solüsyonu ile işlendikten sonra test tüpünde oluşan maddelerden ibarettir.
Sonuçta bu çalışma, bol miktarda satılan hümik ve fulvik asitlerin organik değil, kimyasal reaksiyon sonucu oluşan insan-yapısı maddeler olduğunu iddia etmektedir. Bu çalışmanın bu derece kabul görmesinin nedeni toprak organik madde-toprak etkileşim süreçlerinde açıklanamayan birçok hususa açıklık getiren teorisidir.
Galiba kendimce doğru yolu şöyle buldum: leonarditçiler tarafından suikasta uğramazsam [emoji3], bahçeye organik madde için sadece örtü bitkisi ile devam edeceğim. Bol miktarda, bakla, soya fasulyesi, fiğ vb. Allah sonumuzu hayr etsin.
Not: 6. maddede bahsettiğim bilimsel çalışmayı yükleyemiyorum. Üniversiteden temin ettim. Dışarı paylaşımı ücretli. O nedenle paylaşmam doğru olmaz. Akademik çevreler ücretsiz temin edebilirler. Çalışma: Lehmann J, Kleber M. The contentious nature of soil organic matter. Nature. 2015 Dec 3.
